KORTE GESCHIEDENIS VAN JOODS ALKMAAR

SPANJE

Als eind 14e eeuw en in de verdere 15e eeuw vanwege de Inquisitie het leven voor Joden in Spanje en vervolgens eind 15e eeuw ook in Portugal onmogelijk wordt gemaakt, vertrekken velen richting West Europa. Ze vestigen zich aanvankelijk en vooral in Antwerpen. In de 16e eeuw werden ze ook daar gedwongen te vertrekken vanwege de toenmalige 80 jarige oorlog en de overheersing door de Spanjaarden in onze Lage Landen. Ze staan bekend als de Sefardische joden. Tijdens de opstand tegen Spanje werden de Noordelijke Nederlanden een toevluchtsoord voor de vluchtende Joden. In de Unie van Utrecht (1579) was n.l. vastgelegd dat niemand om zijn geloof vervolgd mocht worden. Joden mochten trouwen, zich overal vrij vestigen, eigendommen hebben en leven zonder voorgeschreven kleding. Een groot voorrecht voor alle minderheidsgroepen in de Lage Landen, toen de Republiek der 7 Provinciën genoemd.

Vooral vanwege de handel vestigden zich veel Joodse kooplui van Spaanse en Portugese afkomst in Amsterdam, het succesvolle wereldhandelscentrum.
Al in 1587 had de provincie Zeeland als eerste de groep Portugese kooplieden voorzien van het recht om handel te drijven in de noordelijke provincies waarna de overkoepelende Staten-Generaal volgden in 1588. Daardoor kwamen er steeds meer Portugese handelsfamilies en vestigden zich vooral in Amsterdam, boven andere steden.

In 1602 wordt in Amsterdam de eerste Joodse gemeente Beit Jacob gevestigd en werd in de omgeving van Alkmaar grond gekocht om een eigen Joodse begraafplaats in te richten. In Amsterdam werd dat verzoek namelijk niet toegestaan. Van de Alkmaarse burger Johan de Nachtegale werd in Groet een huisje met grond aangekocht en in 1609 in gebruik genomen tot 1636.

ALKMAAR

In het gewest Holland probeerde Alkmaar als eerste stad na Amsterdam in te spelen op de mogelijk komst van de Serfardische (vermogende) Joden vanwege hun economisch interessante inbreng in de toenmalige samenleving. Ook steden als Haarlem en Rotterdam probeerden deze vermogende Joden binnen hun stadsgrenzen te krijgen. Begin 17e Eeuw vestigden zich de eerste Serfardische families in Alkmaar, o.a. familie du Pas en familie Duarte. Deze groep Sefardische Joden bleven sterk op Amsterdam georiënteerd en na verloop van tijd vertrokken de meesten daar weer naar terug.

Alkmaar met een primeur in het gewest Holland.
Op 10 mei 1604 stemde de Alkmaarse Vroedschap -als eerste stadsbestuur in Holland- in met de komst van de Joden, mits ze zich zouden onderwerpen aan alle stedelijke voorschriften. Een deel van de oorspronkelijke tekst uit 1604:
''... is geaccordeert ende toegelaten, dat zij hier ter stede mogen comen, ende soo gerustelick en sekerlick blijven ende wonen als anderen goeden burgeren ende onderdanige ingesetenen deser plaetse, ende haer geloofs beleven ende sig generen als in andere plaetsen van de christenheyt henlieden toegelaten wordt... '

In diezelfde tijd verschenen de Ashkenasische Joden: zij kwamen vooral uit Duitsland, Polen en andere Oost-Euopese landen. De reden daarvan was dat vanaf 1648 - vanwege opstanden van Poolse Kozakken en later ook boeren die zich bij hen aansloten - jarenlang vele tienduizenden Joden zijn vermoord en vele anderen vluchtten naar Duitsland, Bohemen, de Balkan en ook naar Nederland.
Kort daarna echter (1655) ontzegde de Alkmaarse Vroedschap op voorspraak van de Gereformeerde Kerkenraad Joden de toegang tot de stad vanwege hun 'medeverantwoordelijkheid' voor de verspreiding van de pest. Met name de eerder genoemde al in Alkmaar wonende Sefardische Joden vertrokken waarschijnlijk om deze reden naar Amsterdam.

SYNAGOGE

In de 2e helft van de 17e Eeuw heeft zich een toenemend aantal Ashkenasische Joden in Alkmaar gevestigd. Zij hadden een heel andere achtergrond dan de Sefardische Joden en waren meestal z.g. kleinhandelaars. Ze leefden veelal in armoede. In 1744 werd een huis in de Paternosterstraat ingericht als synagoge. Het stadsbestuur had doorvoor toestemming gegeven. Ruim 10 jaar later werd een pand aan de Boterstraat daarvoor bestemd. In 1792 werd een ruimte aan de tegenwoordige Bloemstraat gekocht om daar een synagoge in te richten. (Toen heette die straat de Zakkenstraat). In 1747 werd een Joodse begraafplaats aan de Westerweg in gebruik genomen, die tot op de huidige dag functioneert.

HOFSTRAAT

In de 19e Eeuw groeit de Joodse gemeente door naar meer dan 200 leden. In 1808 werd het pand aan de Hofstraat gekocht en verbouwd tot nieuwe synagoge. Die onderging in 1826 een verbouwing waarmee het zijn huidige uiterlijk kreeg. Tot in het begin van de 20e Eeuw zijn er enkele kleine verbouwingen geweest. In 1913 werd tot Rabbi benoemd Abraham de Wolff. Hij zou de laatste leraar en Rabbi van de gemeente worden.
De Joden in Alkmaar behoorden tot de winkelstand en de kleinhandelaars en waren over het algemeen een graag gezien en gerespecteerd deel van de Alkmaarse bevolking. Van antisemitische gevoelens en uitgingen was nauwelijks sprake.

Lees rechtsboven verder.